อนามัยเจริญพันธุ์ หมายถึง ภาวะความสมบูรณ์แข็งแรงของร่างกายและจิตใจ ที่เป็นผลจากกระ บวนการและการทำหน้าที่การเจริญพันธุ์ที่สมบูรณ์ทางเพศชายและหญิงทุกช่วงอายุ อันส่งผลให้มี ชีวิตอยู่ในสังคมอย่างมีความสุข องค์ประกอบของอนามัยเจริญพันธุ์ มีดังนี้ คือ
- เพศ เมื่อกล่าวถึงคำว่า "เพศ" หลายคนอาจจะนึกว่าเป็นเรื่องลามก เรื่องน่าอาย ไม่ควรพูดถึงโดย เฉพาะในสังคมไทย ถ้าใครพูดถึงเรื่องเพศ มักจะถูกมองว่าเป็นคนที่ใส่ใจแต่เรื่องของเพศสัมพันธ์ เรื่องเพศจึงเป็นเรื่องที่พูดไม่ได้ โดยเฉพาะในเด็กหญิงหรือหญิงสาวการพูดเรื่องเพศถือเป็นเรื่องน่า ละอายอย่างยิ่ง การที่เป็นเช่นนี้เพราะค่านิยมของคนไทยส่วนใหญ่ถือว่า เรื่องเพศเป็นเรื่องที่ต้อง ปกปิด เมื่อถึงวัยหรือเวลาอันสมควร คือ แต่งงานแล้วก็จะรู้เอง จึงทำให้มีการปฏิบัติตนที่ไม่ถูกต้อง ในเรื่องเพศและการรักษาสุขภาพทางเพศมาเป็นเวลานาน ในปัจจุบันค่านิยมในเรื่องเพศได้เปลี่ยน แปลงไป ความเข้าใจที่ว่า เรื่องเพศเป็นเรื่องที่เกี่ยวข้องเฉพาะกับเรื่องความสัมพันธ์ทางเพศเท่านั้น เป็นสิ่งที่ผิด
- เพศศึกษา เมื่อเพศเป็นสิ่งที่มีความสำคัญดังกล่าวแล้ว จึงต้องมีการศึกษาในเรื่องเพศ หรือเรียกว่า เพศศึกษา ซึ่งหมายถึง กระบวนการสร้างความรู้ ความเข้าใจให้กับบุคคล โดยเฉพาะ บุคคลในช่วง วัยที่มีความเปลี่ยนแปลง และความแตกต่างทางเพศ และการดำเนินบทบาทหน้าที่ทางเพศตามวัย ของตนอย่างถูกต้องและเหมาะสม
สุขภาพทางเพศ จากความสำคัญของเพศและเพศศึกษาดังกล่าวแล้ว จะเห็นได้ ว่าเพศเป็นเรื่อง สำคัญ ซึ่งเป็นทั้งสิ่งที่ติดตัวมาตามธรรมชาติคือ การเกิดมาเป็นเพศชายหรือหญิง และเป็นผลจาก อิทธิพลของ สังคมและวัฒนธรรม คือ การกำหนดบทบาททางเพศในสังคม นอกนั้นการเปลี่ยนแปลง ทางเพศยังเกิดขึ้นในช่วงวัยต่างๆ จึงเป็นความจำเป็นอย่างยิ่งที่เราจะต้องเรียนรู้ และเข้าใจสังคม ต่างๆที่เกิดขึ้นและเกี่ยวข้องกับเรื่องเพศ เพื่อให้เรามีการปฏิบัติ ตนที่ถูกต้องและเหมาะสมเพื่อให้เรา มีสุขภาพที่สมบูรณ์ซึ่ง บุคคลที่มีสุขภาพทางเพศที่สมบูรณ์นั้น จะมีลักษณะดังต่อไปนี้
มีภาพลักษณ์เกี่ยวกับร่างกายของตนเองในทางบวก มีการยอมรับในเรื่องเพศและ การทำหน้าที่ ของร่าง กายตามเพศว่าเป็นเรื่องปกติและเป็นเรื่องธรรมชาติ
- มีความสามารถในการปฏิบัติตามบทบาททางเพศอย่างเหมาะสม ตามวัยและการยอมรับของสังคม
มีความสำคัญระหว่างบุคคลอย่างเหมาะสมและมีเหตุผล การมีสุขภาพทางเพศที่ดีเป็นสิ่งที่มีความสำคัญ และมีคุณประโยชน์อย่างมาก เพราะการมี สุขภาพทางเพศที่ดี จะเป็นสิ่งที่เรามีสุขภาพดีทั้งทางร่างกายและจิตใจ มีการปรับตัวที่ดีีใน สังคม ทำให้เราเป็น ที่ยอมรับของสังคม และเป็นผู้ที่ไม่เป็นปัญหาของสังคมหรือเป็นภาระ ของสังคมอีกด้วย ดังนั้นการดูแลรักษาสุขภาพทางเพศ จึงเป็นสิ่งสำคัญประการหนึ่งที่ต้อง กระทำอย่างถูกต้อง เพื่อให้มีสุขภาพดี
